Raporti i BE-së për Shqipërinë (2021) thekson se Shqipëria është e përgatitur në mënyrë të moderuar në fushën e politikave rajonale dhe koordinimit të instrumenteve strukturore dhe se është vërejtur vetëm progres i kufizuar. Shumica e bashkive nuk kanë arritur të kenë një ekuilibër efektiv në bashkëpunimet dhe projektet rajonale, si dhe burimet njerëzore vendore janë ende larg aftësive dhe kapaciteteve për të përballuar sfidat prioritare në këtë drejtim.
Sfida e konceptit të zhvillimit rajonal kërkon një qasje të re reformuese të bashkive dhe strukturave të tjera në pushtetin vendor si; rritje të aktivizimit dhe informimit të stafit bashkiak, rritje të projekteve ndër-rajonale në vend dhe me partnerë ndërkombëtarë brenda BE-së, forcimin e kapaciteteve administrative të bashkive për hartimin e projekteve dhe pjesëmarrjen me aplikime, si dhe një raport të ri ndërveprimi dhe koordinimi bazuar në decentralizimin me pushtetin qendror.
Dokumenti trajton disa aspekte thelbësore të këtij komponenti: sfidat e decentralizimit financiar dhe gjendjen e pabarazisë rajonale në Shqipëri. Gjetjet dhe rekomandimet e tij do të ndihmojnë bashkitë dhe organet e reja të dala nga zgjedhjet e majit 2023, institucionet qendrore vendimmarrëse sipas fushës së përgjegjësisë, si dhe informacionin më cilësor të qytetarëve, grupeve të interesit dhe aktorëve të tjerë të përfshirë.
Konkluzione dhe Rekomandime
- Pavarësisht progresit të fundit, dimensioni i decentralizimit fiskal mbetet veçanërisht i dobët dhe bashkitë nuk do të jenë në gjendje të ofrojnë shërbime në mënyrë efektive për qytetarët e tyre, nëse ky dimension nuk forcohet. Një sfidë kyçe në të ardhmen do të jetë hartimi dhe zbatimi i veprimeve që adresojnë nënfinancimin historik të qeverisjes vendore.
- Fondi i Zhvillimit Rajonal (FZHR) ose grantet e kushtëzuara, janë rritur ndjeshëm vitet e fundit, ndërkohë që transfertat e pakushtëzuara ndërqeveritare kanë rënë ose kanë stopuar. Shpërndarja e këtyre fondeve nuk është as e parashikueshme dhe as transparente. Do të kërkohet advokim dhe asistencë teknike për të reformuar FZHR-në për t’u përafruar më mirë me parimet e decentralizimit dhe nevojat e qeverisjes vendore.
- Rrjedhimisht, rajonet e zhvilluara po përballen me një presion të lartë lëvizjeje në zonat e tyre, duke sjellë, ndër të tjera, vështirësi të shumta në menaxhimin e dinamikave urbane, sociale dhe ekonomike. Rajonet veriore janë më pak të zhvilluara, ndërsa ato të Shqipërisë Qendrore dhe Jugore janë më të zhvilluara. Qarqet e Tiranës, Durrësit dhe Fierit qëndrojnë në krye – kontributi i tyre në PBB-në e vendit është rreth 60%. Pavarësisht nga kjo, transfertat ndërqeveritare nëpërmjet granteve të FZHR/FSHZH ndahen për financimin e projekteve vendore në rajone me zhvillim më të lartë ekonomik duke çuar në pabarazi më të mëdha midis rajoneve. Mungesa e vizionit të qartë në alokimin e këtyre fondeve nga ana e qeverisë qendrore dhe rritja e madhësisë së grupit të granteve konkurruese, kanë ulur autonominë fiskale vendore dhe kanë rritur pabarazitë rajonale.
- Rritja e decentralizimit fiskal duke rritur madhësinë e grupit të alokuar për njësitë e qeverisjes vendore dhe duke reformuar instrumentet financiare, si FZHR, dhe agjencitë e zhvillimit, si FSHZH, me synimin për të zbutur disbalancat rajonale, do të ishte hapi i duhur drejt zhvillimit ekonomik dhe ngushtimit të pabarazive rajonale.
Për të qenë gati që të absorbuojnë të gjitha fondet nga Bashkimi Evropian, administrata publike në Shqipëri duhet të zhvillohet në disa fusha:
- Ngritja e kapaciteteve: Administrata publike shqiptare duhet të ndërtojë kapacitetet e saj për të menaxhuar dhe zbatuar në mënyrë efektive projektet e financuara nga fondet e BE-së. Ndërtimi i kapaciteteve duhet të përfshijë trajnimin dhe zhvillimin profesional për nëpunësit publikë përgjegjës për menaxhimin dhe zbatimin e projekteve të financuara nga BE, si dhe përmirësimin e procedurave administrative, menaxhimin e projekteve dhe menaxhimin financiar.
- Transparenca dhe llogaridhënia: Administrata publike shqiptare duhet të rrisë transparencën dhe llogaridhënien mbi menaxhimin e financave publike, prokurimet dhe rezultatet e projektit. Krijimi i një sistemi transparent dhe të besueshëm monitorimi dhe vlerësimi, është thelbësor për të garantuar transparencë dhe llogaridhënie mbi përdorimin e fondeve të BE-së.
- Kuadri ligjor: Shqipëria ka nevojë për një kuadër ligjor të përditësuar që përputhet me rregulloret dhe standardet e BE-së, veçanërisht në sferat e prokurimit publik, partneriteteve publike-private dhe menaxhimit të financave publike. Kuadri ligjor duhet të jetë koherent, transparent dhe i parashikueshëm për bizneset dhe investitorët.
- Planifikimi strategjik: Shqipëria duhet të zhvillojë një plan strategjik afatgjatë që përputhet me politikat dhe prioritetet e BE-së. Ky plan duhet t’i mundësojë vendit të identifikojë dhe të prioritizojë projektet që kanë potencialin më të lartë për zhvillim të qëndrueshëm dhe të ndihmojë vendin për të arritur objektivat e tij strategjike në periudhën afatshkurtër, afatmesme dhe afatgjatë.
- Decentralizimi administrativ: Forcimi i decentralizimit administrativ është i rëndësishëm për ndërtimin e llogaridhënies publike dhe duhet të reflektohet në aftësinë e administratës publike shqiptare për të zhvilluar dhe menaxhuar projekte të financuara nga BE në nivel vendor. Kjo jo vetëm që do të ndihmojë në rritjen e efikasitetit të shërbimeve publike, por gjithashtu do të rrisë pjesëmarrjen e qytetarëve në politikëbërje.
Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian kërkon një përmirësim të ndjeshëm të kapaciteteve të zyrtarëve të pushtetit vendor, të cilët do të jenë përgjegjës për zbatimin e kuadrit legjislativ të BE-së në nivel vendor. Për të adresuar këtë sfidë, një koncept për përmirësimin e kapaciteteve të zyrtarëve të pushtetit vendor drejt integrimit në BE duhet të përfshijë elementët e mëposhtëm:
- Programet e zhvillimit të kapaciteteve për zyrtarët e qeverisjes vendore: BE-ja ka standarde strikte për zyrtarët e qeverisjes vendore, dhe për këtë arsye, programet e ngritjes së kapaciteteve për zyrtarët e qeverisjes vendore duhet të përputhen me standardet e BE-së. Trajnimi mbi zbatimin e politikave të BE-së, kuadri legjislativ i BE-së dhe përputhshmëria ligjore mund të ndihmojë në ndërtimin e kapaciteteve të zyrtarëve të qeverisjes vendore në përputhje me kërkesat e BE-së.
- Programet e ngritjes së kapaciteteve për zyrtarët e qeverisjes vendore: Një sfidë kryesore me të cilën përballen qeveritë vendore në Shqipëri është mungesa e profesionistëve të trajnuar për të menaxhuar përgjegjësitë e decentralizimit. Për të adresuar këtë, duhet të zhvillohen programe për ndërtimin e kapaciteteve për të ndërtuar aftësitë e zyrtarëve të qeverisjes vendore në fusha të tilla si buxhetimi, planifikimi strategjik dhe menaxhimi i projekteve.
- Koordinimi dhe bashkëpunimi rajonal: Pabarazitë rajonale në Shqipëri kërkojnë një koordinim dhe bashkëpunim më të madh ndërmjet pushteteve vendore për të punuar drejt synimeve të përbashkëta. Krijimi i platformave rajonale për ndarjen e njohurive dhe burimeve, dhe ndërtimi i partneriteteve të forta ndërmjet qeverive vendore dhe agjencive të zhvillimit rajonal mund të ndihmojë në nxitjen e rritjes ekonomike rajonale dhe në uljen e pabarazive rajonale.
- Angazhimi dhe pjesëmarrja e qytetarëve: Qeveritë vendore duhet të kenë prioritet angazhimin dhe pjesëmarrjen e qytetarëve për të siguruar ofrimin e shërbimeve dhe llogaridhënie më të mirë. Mundësimi i një kulture dialogu, buxhetimi me pjesëmarrje dhe përfshirja e të rinjve dhe grupeve të margjinalizuara, mund të ndihmojë në forcimin e lidhjes midis pushtetit vendor dhe qytetarëve.
- Decentralizimi fiskal: Decentralizimi fiskal mund të ndihmojë financimin e shërbimeve të zhvillimit lokal dhe promovimin e rritjes ekonomike lokale. Forcimi i kuadrit ligjor dhe ngritja e kapaciteteve të menaxhimit financiar të qeverisjes vendore janë të nevojshme për transferimin efektiv të burimeve te pushteti vendor.
Duke zbatuar një koncept gjithëpërfshirës të bazuar në elementët e sipërpërmendur, Shqipëria mund të sigurojë që zyrtarët e saj të qeverisjes vendore janë të aftë të luajnë një rol jetik në zbatimin e kuadrit legjislativ të BE-së në nivel vendor, mund të përmirësojnë kapacitetet e qeverisjes vendore, të nxisin rritjen ekonomike dhe zhvillimin rajonal, dhe reduktimin e pabarazive rajonale. Kjo do të ndihmojë në sigurimin e integrimit të suksesshëm në BE dhe do të kontribuojë në zhvillimin e qëndrueshëm të vendit.
This publication of the Institute for Political Studies (IPS) was realized in the context of the project C1 – EU – NPA, “Improving Debate on Policies and Accountability to Fulfill Basic Rights, through the creation of the Cluster 1 Albania Platform of Negotiations,” implemented by four Albanian organizations, the Center for the Study of Democracy and Governance, the Albanian Helsinki Committee, the Institute for Political Studies, and the Albanian Institute of Science, with financial support from the Embassy of the Kingdom of the Netherlands in Tirana.
Dokumenti i plotë në gjuhën angleze gjendet / mund të lexohet këtu:
ISP -Kapacitetet e qeverisjes vendore & sfidat e decentralizimit fiskal (Alb)
